KOORDYNACJA – CZĘŚĆ I

Koordynacja to aspekt który mocno doceniliśmy w treningu motorycznym przez lata naszej praktyki z dziećmi poniżej 14 roku życia. Przestaliśmy skupiać się tylko i wyłącznie na rozwoju siły i szybkości, ponieważ każda z tych zdolności jest ściśle związana z kontrolą nerwowo-mięśniową czyli koordynacją układu nerwowego nad mięśniami które wykonują ruch. Dzięki położeniu większej uwagi na ten fakt, widzimy, że młodzi zawodnicy lepiej radzą sobie z opanowaniem trudnych i skomplikowanych umiejętności, a proces zapamiętywania jest lepszy i trwalszy. Do zmiany sposobu myślenia, zmusza nas również to, że dzieci nie są w stanie w długotrwały sposób powtarzać w kółko te same wzorce ruchowe w sposób ścisły. Ich zaangażowanie wzrasta, kiedy wciąż dostają różnorodne bodźce, zmuszające je do ciągłego dostosowywania się do nowych warunków.

Kolejnym przemawiającym argumentem stojącym za szerszym stosowaniem ćwiczeń koordynacyjnych jest rozwój zwinności. Koordynacja wspiera zwinność, szybkość reakcji, widzenie przestrzenne, dysocjacja ruchu, timing etc, to podstawowe składniki budujące tą zdolność. Również nauka specyficznych umiejętności sportowych (w piłce nożnej, koszykówce, siatkówce itd.) jest o wiele łatwiejsza u dzieci, które na wczesnym etapie rozpoczęły ćwiczenia koordynacji. Koordynacja to podstawowy filar, na którym wspiera się rozwój złożonych ruchów, które dziecko nabywa wraz z uprawianiem danej dyscypliny sportowej.

W części pierwszej, rozpiszemy się na temat zrozumienia czym jest koordynacja ruchowa, z czego się składa, jakie rozróżniamy typy koordynacji i kiedy najlepiej jest kształtować tą zdolność u dziecka.

 

Czym jest koordynacja?

Musimy zacząć od tego, że koordynacja (czy umiejętności ruchowe) należą obok szybkości, siły, elastyczności i wytrzymałości do podstawowych zdolności motorycznych. W języku angielskim określane są jako 5 S’s ( Strength, Suppleness, Stamina, Speed, Skill). Przy czym „Skill” Howard Green w swoim artykule przyrównuje hasło umiejętności do koordynacji, z czym mocno się zgadzamy.

Koordynacja ruchowa według Sozańskiego – “określa zdolność do wykonywania złożonych przestrzennie i czasowo ruchów, przestawiania się z jednych zadań ruchowych na inne, jak również rozwiązywania nowych, nieoczekiwanie pojawiających się sytuacji ruchowych”. Mówiąc prostszym językiem, koordynacja jest to zdolność do szybkiej nauki ruchów oraz sterowania nimi.

 

W rzeczywistości rozwój dobrej koordynacji jest wielopoziomową sekwencją, która przechodzi od umiejętności wykonywanych z dobrą świadomością przestrzenną, ale bez prędkości, do umiejętności wykonywanych ze zwiększoną prędkością i w ciągle zmieniającym się otoczeniu. Rozwój koordynacji jest procesem obejmującym lata ekspozycji i opiera się na RÓŻNORODNOŚCI i WSZECHSTRONNOŚCI. Młodych sportowców nie można w młodym wieku zaszufladkować w ramach bodźców charakterystycznych dla jednego sportu i oczekiwać, że staną się elitarnymi zawodnikami. Topowi zawodnicy, którzy dotarli na szczyt tak jak na przykład Zlatan Ibrahimovic czy Roger Federer to niezwykle wszechstronnie utalentowani zawodnicy, w dzieciństwie uprawiający wiele sportów, które przysłużyły się rozwojowi ich umiejętności koordynacyjnych.

 

Wracając do dzieci, układ nerwowy młodego człowieka jest bardzo plastyczny lub zdolny do adaptacji, dlatego najłatwiej w tym okresie przychodzi nauka nowych ruchów. Rozwój koordynacji przyspiesza między 6 rokiem życia a początkiem gwałtownego wzrostu (PHV), z okresem krytycznym (przyspieszonej adaptacji) między 10 a 13 rokiem życia. Rozwój tej zdolności jest bezpośrednio i pośrednio związany z rozwojem centralnego układu nerwowego. Jest również zależny od czasu zakończenia innerwacji mięśni, która ma miejsce w okolicach 6 roku życia. Innerwacja w pierwszej fazie dotyczy dużych grup mięśniowych, dlatego dzieci szybciej opanowują takie czynności jak jazda na rowerze, pływanie, narciarstwo, stopniowo rozwijając bardziej precyzyjne ruchy, takie jak taniec, gra w tenisa etc.

 

Z fizjologicznego punktu widzenia, koordynację możemy podzielić na:

 

• Koordynację wewnatrzmięśniową – odpowiada za współpracę włókien mięśniowych i jednostek motorycznych względem siebie.
• Koordynację zewnątrzmięśniową – która odpowiada za pracę i współdziałanie mięśni względem siebie (antagoniści, synergiści).

 

Młodsi sportowcy, którzy uczą się opanować elementy związane z dobrą koordynacją (równowaga, rytm, świadomość przestrzenna, reakcja itp.), są znacznie lepsi niż sportowcy, którzy nie byli wystawieni na tego rodzaju stymulację. Zdolność do optymalnego rozwoju koordynacji kończy się w wieku około 16 lat. Potwierdza to twierdzenie, że globalna, wczesna ekspozycja jest kluczem z punktu widzenia rozwoju sportowego. Oczywiście u 25 latka również będziemy w stanie poprawić koordynację, ale nie będziemy mieli gwarancji, że rozwinie w pełni tą zdolność. W tym wieku ćwiczenia koordynacyjne powinny być stosowane już jedynie w formie rozgrzewki w celu podtrzymania podstawowych umiejętności, zwiększenia koncentracji przed treningiem oraz dla pobudzenia większych obszarów mózgu, które wpłyną na większą efektywność pracy na boisku.

 

Koordynację dzielimy na dwa typy:

 

• OGÓLNY  – składają się na niego ćwiczenia oparte na wszechstronności. Opracowanie „magazynu” umiejętności i zdolności. Polega na nabywaniu ogólnych zdolności koordynacyjnych we wczesnym wieku. Koordynacja ogólna ma swoje stałe miejsce w rozgrzewce motorycznej w grupach zawodników na każdym etapie rozwoju. Można by rzec, że powinna być stosowana przez trenerów przygotowania motorycznego, fizjoterapeutów, nauczycieli czy RODZICÓW. W tym przypadku rodzic może w znaczący sposób wspomóc przyszły rozwój młodego zawodnika.

 

• SPECYFICZNY – opracowane przez ćwiczenie czynności lub umiejętności w ramach określonego sportu, w którym występują niestandardowe pozycje, różne kombinacje ruchu z piłką, bez piłki, ustawienie się etc. Tym obszarem zawiadują głównie trenerzy danej dyscypliny sportu.

 

Wyróżniamy 7 podstawowych umiejętności koordynacyjnych:

 

1. ADAPTABILNOŚĆ – zdolność do dostosowania się do zmiennych warunków, innego podłoża czy rodzaju używanej piłki. Np. w tenisie zawodnicy rozgrywają mecze na kilku różnych nawierzchniach: mączce, trawie czy na korcie o twardym podłożu.
2. BALANS – zdolność do utrzymywania równowagi w statyce i dynamice na różnym podłożu w wodzie czy w powietrzu, lub z wykorzystaniem sprzętu takich jak na przykład rower, czy monocykl. Również tyczy się równowagi w czasie zmiany kierunku ruchu lub nieoczekiwanego manewru. 
3. SYNCHRONIZACJA RUCHU – zdolność do łączenia ruchów w sekwencje.
4. DYFERENCJACJA RUCHU – czynność lub proces rozróżniania dwóch lub więcej ruchów. Na przykład niezależna praca górnej części ciała od dolnej czy niezależna praca ramion względem siebie, ekonomia ruchu (przykładowe ćwiczenie)
5. ORIENTACJA PRZESTRZENNA – zdolność do określenia swojej pozycji w czasie i przestrzeni i reagowanie na zmianę.
6. SZYBKOŚĆ REAKCJI (ZDOLNOŚC DO SZYBKIEJ REAKCJI) – zdolność do szybkiego reagowania na bodziec oko-ręka, oko-noga.
7. RYTMIZACJA – zdolność do wykonywania zadań przy użyciu różnego tempa i prędkości.