Sport jest nieprzewidywalny. Dlatego kluczowym determinantem sukcesu w większości dyscyplin sportowych jest szybkość z elementem reakcji na bodziec zewnętrzny w postaci przeciwnika czy piłki. To wymaga od zawodników odpowiedniego poziomu zwinności, który umożliwi im odpowiednią reakcję na zaistniałą, nieprzewidzianą sytuację.
Czym jest zwinność?
W pierwszej kolejności należy wyjaśnić pojęcie zwinnośći ponieważ często zdarza się trenerom mylić ją z planową zmianą kierunku biegu. Zwinność jest ważnym składnikiem wyników sportowych i długofalowego procesu rozwoju motorycznego. Ogólnie definiuje się ją jako zdolność do nieplanowanej zmiany kierunku w odpowiedzi na bodziec która jest zależna od konkretnego sportu. Klasyczne definicje odnoszą się do zwinności jako zdolności do szybkiej zmiany kierunku. Zostały one ostatnio udoskonalone w celu uwzględnienia zmiany kierunku całego ciała, szybkiego skoordynowanego ruchu i zmiany kierunku ruchu kończyn. Duże różnice w definicjach zwinności mogą powodować zamieszanie podczas interpretacji działań praktycznych. Wynika to z liczby czynników które naprawdę mają wpływ na tą zdolność.
(Kliknij na zdjęcie aby je powiększyć)
Większość definicji przedstawia wąski zakres wymagań i ruchów, które dzieci muszą posiadać, aby odnieść sukces w sporcie. Nawet dziecko, które posiada odpowiednie wzorce ruchowe,specyficzne dla danej dyscypliny, może nie osiągnąć wysokiego poziomu sprawności, ponieważ wcześniej zaplanowane ruchy występują bardzo sporadycznie. Sport w którym występuje element lokomocji ( piłka nożna, tenis, siatkówka) przecież wymaga podejmowania szybkich decyzji i późniejszych zmian kierunku, które następują w wyniku procesów myślowych. Te procesy myślowe są trudne do wyćwiczenia, szczególnie u młodszych dzieci, które mogą mieć minimalne doświadczenie w danej dyscyplinie. Zwinność jest złożona i należy ją traktować jako ruch zależny od gry lub kontekstu, charakteryzujący się optymalną szybkością, precyzją, wydajnością i kontrolą, w przewidywaniu ważnych bodźców i reagowaniuna nie.
Od czego ona zależy ?
Poziom zwinności jest generalnie zależny od takich czynników jak: zmiany prędkości oraz percepcji a także podejmowania decyzji. Dlatego kluczowa jest zdolność dziecka do reagowania i przyjmowania pozycji do wykonania określonego ruchu. Umiejętność zmiany kierunku można uznać za podstawową zdolność która jest potrzebna do wykonywania różnych ruchów w dyscyplinach sportowych i może stanowić podstawę do osiągnięcia wysokich wyników. Dzieci, które mają dobrze rozwiniętą zdolność zmiany kierunku, będą mogły dostosować te ruchy do nowych umiejętności.
Jakie czynniki wpływają na zwinność?
Dwa główne czynniki zwinności to percepcja i decyzyjność oraz szybkość zmiany kierunku ruchu. W kontekście sportowym, efektywna zwinność wymaga od dzieci poszukiwania informacji z otoczenia, przetwarzania ich, a następnie tworzenia odpowiedniej reakcji ruchowej. Nazywa się to cyklem percepcja-działanie, ponieważ dziecko dostrzega, co się dzieje, a następnie wykonuje odpowiednie działanie ruchowe. Aby dziecko mogło poruszać się z odpowiednią prędkością, musi wykazać się doskonałą umiejętnością zmiany kierunku ruchu. Zarówno czynniki percepcyjne jak i czynniki decyzyjne oraz zmiana prędkości są dalej podzielone na kluczowe komponenty, z których wszystkie mają wpływ na zwinność.
(Kliknij na zdjęcie aby je powiększyć)
Jej poziom jest ograniczony trzema głównymi czynnikami: cechami które posiada dziecko, ograniczeniami związanymi z zadaniem oraz charakterystyką środowiska. Cechy, które posiada dziecko, odnoszą się do wszystkich elementów sprawności ruchowej. Ograniczenia związane z zadaniem, generalnie odnoszą się do zasad lub wszelkich ograniczeń, które ma zadanie (np. przeciwnik etc.). Charakterystyka środowiska związana jest z dostępną przestrzenią lub rodzajem terenu. Trener powinien skupić się na pierwszym ograniczeniu, mając na celu poprawę technicznych cech a następnie na kluczowych elementach sprawności ruchowej. Po osiągnięciu solidnej podstawy ruchowej, trenerzy mogą rzucić wyzwanie zwinności, manipulując ograniczeniami związanymi z zadaniem i charakterystyką środowiska.
Rozwój zwinności u dzieci
Zwinność wymaga od dzieci wykonywania spójnych, wydajnych i skutecznych ruchów w kontekście specyficznym dla sportu. Jako umiejętność, zwinność należy rozwijać zgodnie z optymalnymi modelami nauczaniai rozwoju, biorąc pod uwagę naturalny rozwój tej zdolności w okresie dojrzewania. Aby wspierać rozwój zwinności w dzieciństwie, trenerzy powinni klasyfikować ją w kategoriach kontroli fizycznej, percepcyjnej, poznawczej i motorycznej. Umożliwi to lepsze planowanie i optymalizację treningu. Dzieci przechodzą szereg adaptacji w wyniku dojrzewania, co przyczyniasię do zwiększenia sprawności. Dwa fizyczne czynniki związane ze zwinnością to prędkość biegu oraz zdolność do generowania siły. Podczas dojrzewania dzieci powinny wykazywać mierzalny wzrost siły mięśniowej. Rośnie ona w znacznie szybszym tempie przez cały okres dojrzewania ze względu na wzrost hormonów w organizmie. Ten wzrost zwiększa zdolności dziecka do wytwarzania siły, przyczyniając się do naturalnego wzrostu sprawności ruchowej a także poprawy prędkości biegu, będącej kolejnym składnikiem zwinności.
Kontrola ruchu
Centralny układ nerwowy znajduje się w mózgu i odgrywa ważną rolę w rozwoju zwinności poprzez kontrolowanie ruchu. Podczas ćwiczeń mózg jest nieustannie zmuszany do wybierania najbardziej odpowiednich informacji (początkowy bodziec percepcyjny), aby zainicjować reakcję. Przed okresem dojrzewania dzieci szybko rozwijają się w układzie nerwowo-mięśniowym, co czyni go głównym oknem do rozwijania wzorców ruchowych. Proces ten rozpoczyna się w tylnej części mózgu i stopniowo przesuwa się w kierunku środka, a kończy się w korze przedczołowej. Ten sekwencyjny proces jest ważny w rozwoju zwinności. Tylna część mózgu przetwarza informacje sensoryczne i zajmuje się wiadomościami percepcyjnymi. Środkowa część mózgu koordynuje ruch i jest kluczowym elementem uczenia się oraz doskonalenia umiejętności ruchowych. Kora przedczołowa jest odpowiedzialna za wykonanie odpowiedniego ruchu w odpowiedzi na bodziec. Sugeruje to, że wraz z rozwojem, dzieci znacznie lepiej radzą sobie z przetwarzaniem i koordynacją ruchową.
Jak ją kształtować ?
Nauka zwinności u dzieci powinna przebiegać dwuetapowo. W pierwszej kolejności skupiamy się na zadaniach zamkniętych, w których nauczamy prawidłowej pozycji bazowej, sposobu hamowania, techniki ułatwiającej poruszanie się w wielu kierunkach oraz wykorzystujemy prosty czas reakcji. Drugim etapem, jest rozwój „prawdziwej” zwinności, w której sposób poruszania się będzie miało charakter otwarty, czyli znajdzie się więcej stopni swobody i wariantów wyboru decyzji. W tym celu mózg musi rozwinąć kluczowe ogniwa (połączenia synaptyczne), które łączą obszary podejmowania decyzji z tymi zaangażowanymi w optymalizację reakcji fizycznych. Dzięki integracji zadań wymagających funkcji poznawczych obie części mózgu będą aktywne, co wzmacnia te połączenia. Czas reakcji będzie bardziej złożony. Wielozadaniowość ćwiczenia będzie rozwijać u dziecka aspekt poznawczy. We wczesnym dzieciństwie, dzieci mogą jednak mieć problemy z podejmowaniem decyzji z powodu opóźnionego rozwoju kory przedczołowej. Dlatego też, trenerzy muszą dostosować ćwiczenia u małych dzieci, ograniczając liczbę podejmowanych decyzji. Dzieci nadal będą w stanie dobrze sobie radzić w przewidywalnych warunkach, ale ich wyniki mogą być gorszew sytuacjach które nakładają na nich presje. Dobierając środki poznawcze, trenerzy powinni upewnić się, że poziom podejmowania decyzji jest dostosowany do rozwoju i etapu dojrzałości dziecka (przykład ćwiczenia w piłce nożnej). Dlatego skrócenie czasu pracy oraz zmiana odległości nie są jedynymi zmiennymi które powinny być stosowane w treningu. Jest to dobre pod kątem podniesienia intensywności pracy ale nie jest to wystarczające do tego aby zawodnicy byli szybcy i szybko reagowali na bodźce. W tym celu można stosować następujące rozwiązania:
- Rozpocznij ćwiczenia, używając różnych bodźców werbalnych i niewerbalnych – gwizd, klaśnięcie, upuszczenie piłki tenisowej, ruch trenera, określone słowo lub komendę.
- Przedstaw problem matematyczny, aby zainicjować kierunek. Kiedy równanie jest równe parzystej, sportowiec biegnie w lewo, a przy nieparzystej liczbie – sportowiec biegnie w prawo
- Dodaj zmyłki, takie jak wskazanie w lewo, krzyczenie w prawo; mówiąc niebieski i wskazując na czerwony.
- Skracaj czas reakcji, zmuszając zawodnika do szybszej odpowiedzi na bodziec. To może być wykonane poprzez skrócenie odległości, odwrócenie uwagi, zakaz podglądania, itp
- Stosuj podział ról dla obrony i ataku. Jest to ważne, ponieważ ofensywni gracze zazwyczaj muszą unikać, omijać i manipulować, podczas gdy obrona musi czytać, reagować i bronić się.
Podsumowanie
Zwinność jest podstawowym elementem większości dyscyplin sportowych i powinna być traktowana jako istotny element treningu dzieci i młodzieży. Rozwój zwinności jest optymalizowany poprzez sekwencyjny proces poznawczy dziecka. Chociaż wyzwania poznawcze powinny być ograniczone we wczesnym dzieciństwie ze względu na późny rozwój kory przedczołowej, ćwiczenia, które nie będą wymagającedla zawodnika, mogą skutkować zmniejszoną zdolnością do stosowania efektywnych wzorców ruchowych i podejmowania odpowiednich decyzji.
Bibliografia
- Vescovi, J.D. (2006). Agility, NSCA Hot Topics.
- Jeffreys, I. (2011). A task-based approach to developing reactive agility. Strength and Conditioning Journal
- Jeffreys, I. (2010). Gamespeed: Movement Training for Superior Sports Performance, Monterey, CA: Coaches Choice.
- Young, W. B., McDowell, M. H., & Scarlett, B. J. (2001). Specificity of sprint and agility training methods. The Journal of Strength & Conditioning Research
- Gamble, P. (2008). Approaching physical preparation for youth team sports players. Strength and Conditioning Journal
- Howard, P.J. (2006). The Owner’s Manual of the Brain, Austin
