JAK ROZWIJAĆ KOORDYNACJE ?
W części pierwszej ( ZOBACZ ) wyróżniliśmy podstawowe cechy koordynacji ruchowej. Składa się ona z 7 umiejętności, takich jak adaptabilność, balans, dyferecjacja etc. Może powstać pytanie, dlaczego koordynacja nie składa się z 4 albo nie 8 umiejętności? A może koordynacja jest tak złożona, że nie powinna być dzielona na czynniki pierwsze? No tak, są i takie zdolne dzieci, które po obejrzeniu jakiejś czynności są w stanie szybko ją odzwierciedlić. Ale jest też wiele innych, którym przychodzi to z czasem. Ich mózg nie jest w stanie przetworzyć tak wiele informacji, więc powinny mieć to rozłożone krok po kroku.
Koordynacja a zadanie ruchowe
Każdy trener domyśla się, że w zadaniu ruchowym często bierze udział kilka składowych. Na przykład zawodnik biegnący z piłką w polu karnym musi wykonać szybkie i celne podanie lub zdecydować się na strzał. Za sukces odpowiada wiele czynników takich jak:
- zdolność orientacji swojej pozycji względem piłki, bramki, bramkarza i obrońców,
- zdolność dryblingu,
- hamowania
- zmiany kierunku ruchu w przypadku minięcia przeciwnika
- zdolność wykonania strzału w trakcie biegu.
W tym momencie mamy do czynienia z wykorzystaniem prawie że wszystkich cech związanych z koordynacją. Jest to koordynacja związana ze specyfiką uprawianego sportu. Nie jest powiedziane, że ten sam zawodnik będzie sobie dobrze radził na przykład w sportach rakietkowych? Ale kształtowanie ogólnej koordynacji, może wpłynąć na jego wszechstronny rozwój. Również na zdolność do jeszcze lepszej synchronizacji ruchu w najmniej spodziewanych sytuacjach.
Składniki koordynacji
Kształtowanie wszystkich 7 umiejętności to jak posiadanie pełnej skrzynki z narzędziami. Nigdy nie wiesz czy w przypadku awarii auta nie będziesz potrzebować któregoś z kluczy nasadowych? Więc jeśli wybierasz się gdzieś samochodem chcesz mieć pewność, że zabrałeś wszystkie narzędzia. Tak samo z koordynacją, może w piłce nożnej nie używasz rąk do grania, ale mogą ci się bardzo przysłużyć. Dotyczy to ich pracy w trakcie zmiany kierunku ruchy czy podczas osiągania szybkości maksymalnej. Dobrze skoordynowane ręce, zarówno ułatwiają przenoszenie energii z nóg na tułów, jak również pozwalają na jego stabilizację podczas szybkiego biegu. Praca nad poszczególnymi składnikami koordynacji stanowi dobry fundament dla bardziej złożonych ruchów, pozwala ze sobą łączyć kolejne wcześniej opanowane ruchy, zwiększając tym samym trudność, jak również ułatwia zdiagnozowanie tego, który z obszarów wymaga u zawodnika większej pracy, aby zwiększyć swoją skuteczność gry.
Wiedząc jak ważne są poszczególne składowe koordynacji, poniżej chcielibyśmy przyjrzeć się każdej z nich:
ADAPTABILNOŚĆ
Jak mówił Karol Darwin, w doborze naturalnym przeżycie jakiegoś gatunku nie zależy od jego charakterystycznych cech, ale od tego czy i jak szybko jest w stanie zaadoptować się do nowych warunków. Ludzki mózg jest wysoce plastyczny i potrafi bardzo szybko dostosować się do zmieniającego się otoczenia. Człowiek jest stworzony do permanentnego rozwiązywania problemów. Dlatego nasza koordynacja ruchowa zależy również od adaptabilności, która powinna być trenowana i stymulowana nie tylko od najmłodszych lat, ale także przez dzieciństwo, dorosłość a nawet w wieku seniorskim. Oczywiście najbardziej efektywny czas dla tej cechy to okres, kiedy jesteśmy młodsi. Sport jest chaotyczny z natury, bardzo nieprzewidywalny nie tylko z uwagi na różne zagrania, decyzje innych zawodników itp.
Lepiej przystosowani mają większe szanse na wygraną w dynamicznym środowisku danego sportu. Dla przykładu, zachowanie się 22 zawodników piłki nożnej rywalizujących na boisku trawiastym, kiedy zaczyna lać deszcz (nagła zmiana pogody). W związku z tym warunki podłoża znacznie się zmieniają, trawa staje się śliska. Niezależnie od tego w jakich butach grają, jedni zawodnicy wywracają się kilka razy z rzędu, kiedy to inni utrzymują się wciąż na nogach bez żadnego upadku?. O tym świadczy właśnie zdolność do szybkiej adaptacji na zmieniające się warunki: robienie pewnych rzeczy we właściwy sposób w trudnych warunkach jest ważniejsze niż nie robienie ich w ogóle lub zawsze w tych samych warunkach.
Adekwatna adaptacja może odróżnić zawodnika z elity od zawodnika z niższego szczebla. Wystarczy spojrzeć na sport taki jak tenis. Zawodnicy w ciągu roku rywalizują ze sobą na różnych nawierzchniach (korty twarde, mączka, trawa…). Podłoże ma wysoki wpływ na sposób odbicia piłki i jej rotację a to wymusza stylu gry i sposób zagrania. Ci zawodnicy, którzy są w stanie szybko się przyzwyczaić do nowych warunków mają większe szanse na wygranie wielkich turniejów. Do wszechstronnych tenisistów których koordynacja jest na bardzo wysokim poziomie należą najlepsi z pierwszej dziesiątki. Przykładem może być Novak Djokovic czy Roger Federer. Tak samo rzecz się ma w narciarstwie zjazdowym. Są zawodnicy, którzy specjalizują się tylko w konkurencjach technicznych (slalom i gigant) a drudzy w szybkościowych (supergigant, zjazd). Najbardziej wszechstronni i utalentowani narciarze, to na przykład Amerykanin Bode Miller czy Austriak Beniamin Raich, którzy potrafili rywalizować we wszystkich konkurencjach i odnosić sukcesy.
Pracując z młodym zawodnikiem pamiętajmy, aby zamiast zmiany celu gry czy środka treningowego, zmienić mu materiał, wyposażenie, opór, czy otaczające środowisko. Warto wprowadzić inny rodzaj piłek, trenować w różnych warunkach pogodowych, czy też o innej porze dnia, ze słońcem, pod słońce, w półmroku, biec pod wiatr, z wiatrem, po wyboistym terenie, pod górę, slalomem. Sport młodzieżowy powinien się odbywać nie tylko na sztucznej trawie. Dobrze jest, aby młodzi zawodnicy poznali również inne alternatywy takie jak naturalna trawa, nawet ta nierówna przy której piłka odskakuje i trudno określić jej zachowanie czy piasek, żwir, a nawet beton .
Taką zmienną może być również wielkość boiska, taktyka, ilość zawodników w polu gry, czas na wykonanie zadania, zmieniająca się odległość od celu itd. Skuteczne jest też ograniczanie pola widzenia. W koszykówce zakłada się okulary ograniczające widzenie w dół. Bernstein określił taką definicję jak „powtarzanie bez powtórzeń”, w którym chodzi o wprowadzenie różnorodności i ćwiczeń koordynacyjnych w kombinacji ze specyficznymi formami nauki motorycznej. Takie podejście więcej wymaga od zawodnika by ten wciąż dostosowywał się do zmiennych. Jest to o wiele bardziej skuteczne niż ciągłe powtarzanie tego samego ruchu. Dla wciąż rozwijającego się dziecięcego mózgu, stanie się to szybko nudne i rutynowe.
BALANS
Balans to cecha mająca powiązana z adaptybilnością. Umiejętność ta rozwija się najszybciej pomiędzy 12 a 14 rokiem życia u chłopców jak i u dziewcząt. Badania wskazują jednomyślnie, że zdolność do zachowania balansu jest ściśle związana ze sprawnością sportowca. Słaby balans przyczynia się do słabej wydajności. Wniosek z tego, że jeśli chcemy poprawić sprawność młodego sportowca powinniśmy zwrócić większą uwagę na tą cechę. Co ciekawe już 6-7 latek powinien być zdolny do utrzymania równowagi na jednej nodze przez minimum 20 sekund. Utrzymanie balansu jest uzależnione od prioprocepcji, czyli czucia głębokiego. Jest najistotniejszym elementem w prewencji urazów.
PROPRIOCEPCJA
Jest ona świadomym i nieświadomym procesem do przetwarzania informacji sensorycznej. Mówiąc prościej dostarcza informacji, gdzie znajdują się poszczególne kończyn czy ustawienie ciała bez kontroli wzrokowej. Opiera się na wieloskładnikowym systemie sensorycznym, który pomaga sportowcom w osiągnięciu lepszych wyników poprzez zwiększenie poczucia ciała w przestrzeni, równowagi, kontroli postawy a nawet zwinności. Sprawna zmiana kierunku ruchu zależna jest od odpowiedniego ułożeniem ciała i nogi względem podłoża w trakcie ścięcia. Zachowanie odpowiedniej równowagi przyczynia się do szybszego manewru. Z punktu widzenia adaptabilności zmiana kierunku ruchu powinna być wykonywana na twardym bądź na śliskim podłożu.
Balans jest szeroko rozumianym aspektem i nie ogranicza się tylko do stania na jednej nodze w formie statycznej. Balans to także zdolność do utrzymania równowagi dynamicznej w różnym środowisku i sytuacji, jak na przykład wspomnianym już śliskim podłożu, czy w powietrzu. Jedną z ważnych umiejętności wpisującą się w balans jest zdolność do upadania. Wiedząc jak upadać i w związku z tym nie bojąc się tego, stwarza to wiele strategii motorycznych, które rozwiną większy potencjał młodego zawodnika i ochronią go przed kontuzją. Dlatego tak istotną rolę w przygotowaniu fizycznym odgrywa judo. Zdolność bezpiecznego upadania będzie podstawą do bardziej specyficznych form w rozwoju sportowca na przykład bramkarza czy w piłce siatkowej, piłce ręcznej, rugby, windurfingu oraz hokeju na lodzie.
SYNCHRONIZACJA RUCHU
Nasza koordynacja zależy również od synchronizacji ruchów. W okolicach 6 – 7 roku życia dzieci są całkiem dobre w rzucaniu i kopaniu, ale nie potrafią zbyt płynnie łączyć tych umiejętności z innymi jak na przykład rzucanie w biegu. Tenisista jest dobrym tego przykładem, gdzie musi dobiec do zagranej piłki, zatrzymać się, zmienić uchwyt rakiety, wykonać zamach i uderzyć w piłkę. Synchronizacja ruchu wydaje się trudna, ale w okresie między 6 a 8 rokiem życia u dziewczynek jak i chłopców można tą cechę całkiem szybko rozwinąć. Najłatwiej kształtować tą umiejętność poprzez łączenie ruchów. Od prostych form do złożonych.
W technice poruszania się najpierw uczymy poprawnej techniki biegu w przód, w tył, wykonanie kroku do boku oraz skrzyżnego, potem dopiero łączymy je w konfiguracje. Mogą to być wszelkiego rodzaju CODS (Change of direction speed) takie jak poruszanie po literze T, L, H, etc. Synchronizacja ruchu to nie tylko zdolność łączenia, ale również wykonanie tego w sposób efektywny, niewyczerpujący. Jest blisko związane z dyferencjacją ruchu, balansem i zwinnością. Synchronizacja wszystkich części ciała (włączając w to zarówno nogi jak i ręce) są konieczne by osiągnąć optymalny balans.
Koordynacja na słabym poziomie może być czynnikiem wpływającym negatywnie na inne zdolności takie jak wytrzymałość. Więcej o tym możesz przeczytać w naszym artykule opartym o publikacje naukową (ZOBACZ)