Dziecko bez rozwoju podstawowych umiejętności ruchowych będzie miało problem, aby rozwinąć się na miarę Lewandowskiego. Robert był niezwykle aktywny sportowo, w młodości uprawiał judo, grał w tenisa, próbował piłki ręcznej… Kontakt z wieloma dyscyplinami rozwijał jego podstawowe umiejętności ruchowe jak umiejętność upadania, rzucania czy kozłowania. Dzięki takiej „trampolinie” ruchowej młody zawodnik będzie mógł rozwinąć swój talent, mając szansę stać się profesjonalnym zawodnikiem.
Podstawowe umiejętności ruchowe (Basic Movement Skills) stanowią podwalinę bardziej złożonych specjalistycznych umiejętności potrzebnych do zajęć rekreacyjnych i sportowych. Opanowanie podstawowych umiejętności ruchowych przyczynia się do rozwoju fizycznego, poznawczego i społecznego dziecka, zapewniając podstawy aktywnego stylu życia. Ponadto podstawowa umiejętność poruszania się może pozytywnie wpływać na kompetencje ruchowe, sprawność związaną ze zdrowiem czy przeciwdziałać otyłości. Chociaż dzieci mogą rozwinąć podstawowe formy BMS, ich kompetencje będą wymagać instruktażu, praktyki, informacji zwrotnej i zachęty.
PODZIAŁ PODSTAWOWYCH UMIEJĘTNOŚCI RUCHOWYCH
Podstawowe umiejętności ruchowe to określony zestaw zdolności, które angażują różne części ciała z zamiarem wykonania czynności takiej jak na przykład bieganie, rzucanie, kopanie czy lądowanie. Umiejętności te wiążą się ściśle z umiejętnościami koordynacyjnymi, dzięki którym ruch i jego składowe mogą być wciąż doskonalone wraz z wiekiem.
Podstawowe umiejętności ruchowe dzielimy na trzy kategorie:
- Stabilizacyjne
- Lokomocyjne
- Manipulacyjne
Przebieg rozwoju dziecka zaczyna się proksymalnie, co oznacza, że najpierw rozwija ono umiejętności stabilizacyjne (unoszenie głowy, przetaczanie, czworakowanie, siedzenie etc) co jest podstawą do rozwoju umiejętności lokomocyjnych i manipulacyjnych.
JAK DZIECKO ROZWIJA SWOJĄ MOTORYKĘ?
Z rozwojem fizycznym dziecka nierozerwalnie łączy się pojęcie motoryki, czyli ogólnej sprawności fizycznej. Jest ona determinowana przez globalne oraz wymagające precyzji ruchy. W rozwoju dziecka mówi się o motoryce małej oraz motoryce dużej (Gross Motor Developement). Motorykę dużą inaczej określamy mianem Podstawowych Umiejętności Ruchowych. Czym one się od siebie różnią?
Motoryka mała:
Motoryką małą określa się ruchy palców i dłoni. Są to ruchy angażujące niewielką część ciała, jednakże wymagające koncentracji uwagi oraz skupienia na wykonywanej czynności. Przykładami czynności wymagających dobrze ukształtowanej motoryki małej są: malowanie, rysowanie, pisanie, zapinanie guzików. Te czynności wymagają dobrej koordynacji wzrokowo – ruchowej.
Motoryka duża:
Motoryka duża to priorytet w rozwoju ruchowym dziecka. Jest to pierwszy i nadrzędny etap rozwoju ruchowego, a im więcej ćwiczeń w formie ruchu będzie wykonywało dziecko, tym łatwiej przyjdzie mu wykonywanie zadań wymagających innych sprawności. Motoryka duża obejmuje wszelkie ruchy, które angażują całe ciało lub jego większą część. Możemy wskazać tu aktywności takie jak: bieganie, gra w piłkę, jazda na rowerze.
Chłopcy zazwyczaj wcześniej niż dziewczynki rozwijają swoja motorykę dużą za wyjątkiem umiejętności, które wymagają poczucia rytmu oraz balansu. U dziewczynek również wcześniej rozwija się koordynacja oko-ręka.
DZIECKO POTRZEBUJE WSPARCIA DO WŁAŚCIWEGO ROZWOJU
Wielu dorosłych jest przekonania, że dziecko samo w naturalny dla siebie sposób rozwinie podstawowe umiejętności ruchowe. Tak do końca jednak nie jest. Chociaż pewne wzorce ruchowe są „zakodowane” w genach, to nie mamy pewności czy dziecko w pełni rozwinie całe abecadło ruchowe. Deficyty ruchowe widać dopiero później, kiedy dziecko przystępuje do regularnego trenowania. W jednym z badań około 50% dzieci w wieku 9–12 lat nie było w stanie skutecznie wykonywać zadań motorycznych związanych z rzucaniem i kozłowaniem. Ponadto z obserwacji widać, że dzieci nie potrafią prawidłowo biegać a co dopiero robić to z piłką.
W przypadku rozwoju młodego piłkarza, przez to, że ma ono częsty kontakt z piłką to może zaniedbywać inne umiejętności, które mogą w sposób niebezpośredni wpływać na jego rozwój. Do takich czynności zaliczamy: zdolność łapania piłki (chyba że jest bramkarzem), umiejętność uderzenia piłki np. kijem do palanta czy rakietą do tenisa, wspinanie się oraz poczucie rytmu. Wszystkie te cechy, wspierają jego rozwój i mogą być wykonywane równolegle do treningu piłki nożnej lub w okresie wakacyjnym.
KIEDY ROZWÓJ PODSTAWOWYCH UMIEJĘTNOŚCI MA SENS?
Dlatego rozwój podstawowych umiejętności u dzieci powinien być wspierany przez rodziców już na wczesnym etapie ich rozwoju. Biegłość ruchowa wymaga regularnych instrukcji i ćwiczeń. Dzieci pozytywnie reagują na podstawowe umiejętności poruszania się już w wieku od 2 do 7 lat, co określa się jako „okres sensytywny”. W wieku około 7 lat dzieci zaczynają wykazywać zainteresowanie wieloma sportami. Dzieci, które rozwiną odpowiedni poziom podstawowych umiejętności ruchowych, zwiększą swoje prawdopodobieństwo opanowania określonych umiejętności ruchowych w przyszłości. Dzieci należy uczyć tych umiejętności poprzez odpowiednią praktykę i instrukcje, ponieważ ruchy te nie zawsze rozwijają się naturalnie. Poprawi to ich biegłość i zwiększy prawdopodobieństwo opanowania umiejętności sportowych.
Większość dzieci jest w stanie w pełni rozwinąć wzorce podstawowych umiejętności ruchowych w wieku 10 lat, jednak ruchy te mogą być nadal rozwijane po tym okresie. Dzieci w wieku 14 lat wykazują lepsze podstawowe umiejętności ruchowe niż dzieci w wieku 11 lat co pokazuje, że ruchy te można kształtować przez okres dojrzewania.
RZUCANIE I KOPANIE JAKO JEDNE Z WAŻNYCH UMIEJĘTNOŚCI MANIPULACYJNYCH
Rzut jednorącz nad głową jest najczęstszym rodzajem rzutu w grach sportowych i zaczyna się rozwijać w wieku około 3 lat. Rzut ten jest zwykle ograniczony u dzieci w wieku poniżej 3 lat ze względu na niewystarczające działanie ramienia. Podczas wczesnego rozwoju technika rzucania jest zwykle nieskuteczna z powodu braku rotacji tułowia i braku wykonania kroku przeciwną nogą.
Podobnie jak w rzucaniu, początkowo dzieci wykonujące kopnięcie piłki zazwyczaj używają jednego ruchu, a nie sekwencji ruchów. Kopnięcie wykonuje się zwykle bez kroku do przodu. Jedno z badań wykazało, że tylko 10% dzieci w wieku 7,5–9 lat było w stanie biegle wykonać kopnięcie piłki. Dzieci powinny być zachęcane do regularnego trenowania technik kopania przez całe dzieciństwo, nawet jeśli nie jest to wymagane w sporcie, w którym uczestniczą. Wpływa to pozytywnie na rozwój koordynacji oko – noga.
JAKI POWINIEN BYĆ POZIOM TRUDNOŚCI NAUCZANEJ UMIEJĘTNOSCI?
Kiedy dziecko ma do czynienia ze zbyt łatwym lub znacznie trudnym zadaniem niż jest w stanie wykonać jego motywacja do kontynuowania ćwiczenia może drastycznie spaść. Mówi się, że optymalnym zakresem trudności, gdzie dziecko będzie chciało chętnie podejmować wyzwania jest trudność na poziomie między 50% – 80%. Jeżeli zadanie będzie zbyt łatwe, poniżej 50% to dziecko z reguły nie zainteresuje się wykonaniem go z uwagi na to, że jest zbyt proste dla niego i po co ma marnować czas na jego wykonanie. Jeżeli natomiast trudność zdania jest większa o 80% to dziecko może z chęcią podjąć się wyzwania, ale jeśli mu nie wyjdzie grozi to szybkim zniechęceniem. Trudno jest później od niego wymagać tej czynności, ponieważ dziecko mocno zapamiętuje porażkę i nie chce znowu jej powtórzyć, wystawiając się na pośmiewisko innych dzieci.
Obecnie widzimy taką tendencję, że dzieci omijają umiejętności gimnastycznych takich jak stanie na rękach czy przewrót w przód, bo są one dla nich niewykonalne. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest stopniowanie trudności, zaczynając od ćwiczeń mniej zaawansowanych w okolicach 50% do coraz bardziej skomplikowanych.
UŻYCIE BARDZIEJ WYMAGAJĄCYCH ZABAW WPŁYWA NA LEPSZY ROZWÓJ UMIEJĘTNOSCI MANIPULACYJNYCH.
Przeprowadzono badanie w grupie dzieci w wieku 4-6 lat mające na celu sprawdzenia procesu uczenia się podstawowych umiejętności manipulacyjnych. Składało się ono z 6 gier, które odpowiadały każdej z poszczególnych umiejętności: uderzanie, łapanie, rzucanie, drybling, turlanie etc. Podzielono dzieci na dwie grupy. Jedna z nich miała powtarzane zabawy stosując ten sam poziom trudności przez cały okres badania, druga grupa w tym samym wymiarze czasu miała zmienne zabawy polegające na stosowaniu wyzwań, o zróżnicowanym stopniu.
W przypadku drugiej grupy, dzieci, które były w stanie opanować określony poziom ćwiczenia, miały wprowadzaną progresję polegającą na zmianie wielkości piłki, zwiększeniu odległości etc. Celem określenia postępów użyto test rozwoju motoryki dużej – Gross Motor Developement Test (GMDT-2). Obie grupy zanotowały poprawę umiejętności manipulacyjnych, aczkolwiek w grupie o podwyższonej trudności ta poprawa była jeszcze większa niż w grupie o podwyższonym stopniu trudności. Zatem wprowadzanie progresji ćwiczeń, modyfikowanie zabaw jest skuteczniejsze w rozwoju BMS.
NA ZAKOŃCZENIE
Dobrze poruszające się dziecko staje się wszechstronnym zawodnikiem, co pozwala mu w przyszłości stać się specjalistą w dziedzinie sportu, którą uprawia najchętniej. Ważne, aby w pracy z młodym zawodnikiem zawsze wychodzić w sposób „proksymalny”, czyli od naturalnych, wrodzonych ruchów przez przygotowanie ogólne, ukierunkowane na specyfice kończąc. Pominięcie lub niedostateczny rozwój któregoś z etapów może wiązać się z niedostatecznym rozwojem lub zahamowaniem przyszłego potencjału.
Jeśli chcesz przeczytać więcej na temat rozwoju podstawowych umiejętności, wejdź tutaj.
Źródło:
- Effects of challenging games on manipulative motor skills of 4–6 years old children: an application of challenge point framework, June 2017
- Mally, K. K., Battista, R. A., & Robertson, M. A. (2011). Distance as a control parameter for place kicking. Journal of Human Sport & Exercise, 6(1), 122-134.
- Marques-Bruna, P., & Grimshaw, P. N. (1997). 3–Dimensional Kinematics of Overarm Throwing Action of Children Age 15 to 30 Months. Perceptual and motor skills, 84(3_suppl), 1267-1283.
- R. Wormhoudt, The Athletic Skills Model, 2017
